توافقنامه صلح؛ فصلی جدید در تاریخ افغانستان

پایگاه رهنما:

پس از 11 دور ماراتن مذاکره در دو سال میان هیات نمایندگی آمریکا به رهبری زلمای خلیزاد و نمایندگان طالبان در دوحه قطر بالاخره دو طرف به توافقی برای پایان دادن به جنگ خونین 18 ساله در افغانستان دست یافتند و امروز این توافقنامه به صورت رسمی در دوحه قطر با حضور نمایندگان و وزیران خارجه ۳۰ کشور منطقه و جهان و همچنین نماینده های ویژه برخی از کشورها برای افغانستان به امضا طرفین رسید.

در حالی که در طول ادوار گذشته مذاکرات یکی از موارد اصلی اختلافی تعیین زمان و چگونگی خروج نیروهای خارجی از افغانستان بود دو طرف طی بیانیه‌ای مشترک اعلام کردند که آمریکا و متحدانش طی ۱۴ ماه تمامی نیروهایشان را از افغانستان خارج می‌کنند. همچنین، در این بیانیه آمده است: «پس از کاهش یافتن شمار نیروها به هشت هزار و ۶۰۰ نفر طی ۱۳۵ روز، آمریکا و شرکایش خروج باقی‌مانده نیروهایشان از افغانستان را در مدت ۱۴ ماه خارج خواهند کرد.»

پذیرش تاریخ معین خروج از افغانستان در توافق با طالبان از سوی دولت ایالات متحده آنهم در شرایطی که این کشور در سال ۲۰۰۱ میلادی با هدف از بین بردن طالبان به افغانستان حمله کرد اما پس از نزدیک به دهه امروز بخش بزرگی از افغانستان هنوز تحت کنترل این گروه است، عملا به معنای پذیرش شکست در افغانستان از سوی واشنگتن می باشد.

آمریکا و طالبان بر سر چه محورهایی توافق کردند؟

مفاد اصلی طرح توافق که مهمترین موضوع امروز رسانه ها و بویژه افکار عمومی در افغانستان بود شامل یک مقدمه و سه بخش می باشد. در مقدمه تاکید می شود:

1. تضمین و اعمال مکانیسم‌هایی برای آنکه از خاک افغانستان علیه امنیت آمریکا و متحدانش استفاده نشود.

2. مکانیسم و اعلام زمانبندی خروج نظامیان خارجی از افغانستان

3. پس از تضمین برای خروج نظامیان آمریکایی از افغانستان و همچنین تضمین برای عدم استفاده از خاک افغانستان برای عدم تبدیل شدن به مکانی علیه آمریکا، مذاکرات بین‌الافغانی در تاریخ 10 مارس سال جاری بین طالبان و طرف‌های افغان آغاز خواهد شد.

4. آتش بس دائمی یکی از موضوعات گفت‌وگوهای بین‌الافغانی است و مذاکره کنندگان در این نشست‌ها تاریخ و مکانیسم آتش بس دائمی را تعیین خواهند کرد. کنترل طالبان بر مناطق تحت کنترل این گروه تا زمانی که دولت برخواسته از گفت‌وگوهای بین‌الافغانی از سوی ایالات متحده به رسمیت شناخته نخواهد شد.

*** بخش اول: خروج نیروهای خارجی از افغانستان

1. بر طبق این توافق، آمریکا و متحدانش توافق کردند که طی 135 روز آینده موارد زیر را انجام بدهند:

الف: نیروهای آمریکا به 8600 نفر کاهش خواهند یافت

ب: تمام نیروها 5 پایگاه اصلی در افغانستان را به طور کامل تخلیه خواهد کرد.

2. طی 9.5 ماه آینده تمام سربازان خارجی از افغانستان خارج خواهد شد و تمام پایگاه‌ها نیز در افغانستان تخلیه می‌شوند. آمریکا همچنین متعهد شده که با تمام طرفین برای مبادله زندانیان به عنوان گامی در راستای اعتمادسازی متقابل وارد رایزنی شود و  قرار است 5 هزار زندانی طالبان و 1000 نیروی دولت در 10 مارس و همزمان با آغاز گفت‌وگوهای بین‌الافغانی آزاد شوند.

3. همچنین قرار شد تا امارات اسلامی که آمریکا آن را به عنوان دولت نمی‌شناسد و طالبان خطاب می‌کند تعهد بدهد تا زندانیان خطری برای امنیت آمریکا و متحدان آن ایجاد نکنند.

4. همزمان با شروع گفت‌وگوهای بین‌الافغانی لیست افرادی از طالبان که در تحریم هستند، خارج خواهد شد.

5. همزمان با آغاز مذاکرات بین‌الافغانی ایالات متحده با دیگر اعضای سازمان ملل برای لغو تحریم اعضای طالبان وارد مذاکره خواهد شد.

6. آمریکا متعهد شده که در امور داخلی افغانستان دخالت نکرده و از قوای نظامی علیه نیروهای سیاسی این کشور استفاده نکند.

*** بخش دوم: تعهدات طالبان برای عدم استفاده از خاک افغانستان برای حمله به خاک آمریکا و متحدانش

1. طالبان تعهد داده به هیچ گروهی از جمله القاعده از خاک افغانستان علیه آمریکا و متحدانش استفاده نشود

2. طالبان پیام  روشنی به به گروه های که خطری برای امنیت آمریکا و متحدانش خواهند فرستاد که جای در افغانستان نخواهند داشت و نباید اعضای این گروه با سایر گروه های علیه آمریکا وارد جنگ شوند

3. طالبان به هیچ فردی در افغانستان اجازه استخدام نیرو، اموزش و حمایت مالی برای تهدید آمریکا را نخواهد داد

4. طالبان برای هیچ فردی که تهدیدی برای آمریکاست  اجازه صدور پاسپورت وتمام اسناد قانونی ربرای ورود به افغانستان ندارد

*** بخش سوم: گام‌های بعدی پس از توافق

1. آمریکا تلاش می‌کند که موافقت شورای امنیت را برای این توافقنامه کسب کند.

2. طالبان و آمریکا رابطه مثبتی را دنبال کرده و و تلاش خواهد شد که در آینده رابطه این دو دولت برخواسته از مذاکرات بین‌الافغانی نیز مثبت و سازنده باشد.

3. دولت آمریکا تلاش خواهد رابطه اقتصادی را با دولت برخواسته از مذاکرات بین‌الافغانی دنبال کند.

دولت افغانستان نگران و امیدوار

توافقنامه میان آمریکا و طالبان در حالی به امضا رسید که دولت افغانستان و همچنین افکار عمومی در این کشور همچنان نسبت به ابعاد و پیامدهای نامعلوم آن برای افغانستان و دستاوردهای دو دهه گذشته دولت نوپای این کشور برای برقراری دموکراسی و آرامش در این کشور نگران هستند بویژه که دولت افغانستان به دلیل مخالفت طالبان هیچگونه مشارکت تأثیرگذاری در روند مذاکرات نداشت و تنها از طریق نمایندگان آمریکا در جریان جزئیات مذاکرات قرار می گرفت. در واقع افغانستانی ها درباره موفقیت های این توافق‌نامه با شک تردید نگاه می کنند و می گویند همه از متن اصلی توافق نامه بی اطلاع  هستند بویژه که برخی از نمایندگان طالبان در اظهارات خود در مورد نتایج توافقنامه از تشکیل امارت اسلامی و شرعی سخن می گویند که یادآور سالهای سیاه حکومت طالبان در کابل می باشد. در این رابطه به طور مثال عباس استانکزی از اعضای مذاکره کنندگان طالبان گفت که «براساس این توافقنامه طی ۱۴ ماه نظامیان خارجی از افغانستان خارج خواهند شد و پس از آن طالبان، در آبادی کشور نیز سهم فعال خواهند گرفت و نظام شرعی و اسلامی بوجود خواهند آورد».

حال اگرچه اشرف غنی رئیس جمهور افغانستان در نشست مشترک خبری با «ینس استولتنبرگ» دبیرکل ناتو و «مارک اسپر» وزیر دفاع آمریکا نسبت به بازگشت صلح به کشور پس از امضا توافقنامه ابراز امیدواری کرد و همچنین عبدالله عبدالله نامزد و مدعی دیگر پست ریاست جمهوری در بیانیه ای امروز را در تاریخ افغانستان یک روز تاریخی و سرنوشت‌ساز دانست است و امیدوارانه از استقرار صلح و ثبات دائمی در افغانستان پس از امضا توافقنامه سخن گفت اما با این حال دیگر مقامات ارشد ارگ ریاست جمهوری در اظهاراتی متناقض با غنی نسبت به موفقیت این توافق ابراز تردید کردند به صورتی که «حمدالله محب» مشاور امنیت ملی افغانستان اعلام کرد که از تمام جزئیات توافق‌نامه صلح آمریکا و طالبان آگاهی دارد و با بخشی از این توافق از نگاه فنی موافق نیست. 

محب در گفت وگو با خبرنگاران در کابل گفت که دولت افغانستان با برخی نکته‌ها که در توافق نامه است موافق نبوده و یکی از نقاط مورد اختلاف را ذکر «امارت اسلامی» به جای «تحریک طالبان» در توافق‌نامه، عنوان کرد. محب گفت که باید از گروه طالبان به نام «تحریک طالبان» یاد می‌شد. 

تاکید آمریکا بر متعهد بودن به توافق

در شرایطی که طی ماههای گذشته همواره مساله عدم اعتماد طالبان به آمریکا و دونالد ترامپ مطرح بود، پس از نهایی شدن توافق‌نامه میان دو کشور از متعهد بودن خود به متن و مفاد توافق اطلاع دادند. در همین راستا، «مارک اسپر»، وزیر دفاع آمریکا، طی سخنرانی در کابل گفت:‌ «به اینجا آمده ایم تا به صلح کمک کنیم و کاری کنیم که افغانستان یک کشور پویا و ایمن باشد. از نیروهای خودمان و غیرنظامی‌ها که در این سال‌ها کشته شدند یاد میکنم و به آن‌ها درود می‌فرستم.» وی در ادامه گفت: «ما نشان می‌دهیم که پس از امضا توافق با طالبان به همه چیز پایبند خواهیم بود تا یک آتش‌بس دایمی برقرار شود.» اسپر گفت:‌«با این وجود اگر طالبان به تعهداتش عمل کند همه چیز درست میشود و در غیر این صورت ما توافق را لغو خواهیم کرد.» رئیس پنتاگون گفت:‌ «این فقط شروع کار است و مسیر ما آسان نیست؛ چرا که صلح در افغانستان نیاز به همکاری همه طرف‌ها دارد.»

همچنین، «مایک پمپئو»، وزیر خارجه آمریکا در مراسم امضای توافق نامه گفت که طالبان تعهد کرده اند که رابطه خود را با القاعده و تروریست ها قطع می کنند و ما نیز نظامیان خود را از افغانستان خارج می کنیم.

مایک پمیئو گفت که یک هفته کاهش خشونت در افغانستان طی دو دهه بی سابقه بوده و اگر طالبان مایل به صلح باشد باید این روند را ادامه دهند و به خوشحالی مردم افغانستان که برای کاهش خشونت پایکوبی کردند، ادامه دهند.

وزیرخارجه آمریکا افزود: اکنون به طالبان ارتباط دارد که قدم بردارند و رابطه خود را با القاعده قطع و با داعش مبارزه کنند و به زنان و مردان افغانستان که طی هفته گذشته از صلح استقبال کردند، نشانه مثبت نشان داده و به کاهش خشونت ادامه دهند. پمپئو گفت: «پیروزی واقعی زمانی به دست خواهد آمد که مردم افغانستان بدون ترس زندگی کنند. و پیروزی ما زمانی محقق خواهد شد که ترسی از تروریسم در افغانستان نداشته باشیم.»

این سخنان وزیر خارجه آمریکا در لزوم مبارزه با تروریسم در حالی است که بسیاری از تحلیلگران یکی از عمده دلایل رشد داعش در افغانستان را تلاش آمریکا برای انتقال باقی مانده عناصر حکومت از هم پاشیده داعش در عراق و سوریه به افغانستان می دانند که به منظور تحت فشار قرار دادن دولت های ایران و روسیه صورت می گیرد.

طالبان همچنان به تداوم آتش‌بس متعهدیم

تجربه تاریخی توافقات آتش بس میان دولت افغانستان و نیروهای طالبان این واقعیت را بارها نشان داده است که طالبان از ساختار غیرمنسجمی برخوردار بوده که شامل دیدگاه‌های مختلف و بعضا متضادی می شود. این امر منجر به نگرانی ها از پایبندی طالبان به آتش بس در آینده شده است. لذا با توجه به نگرانی ها ذبیح الله مجاهد سخنگوی طالبان از تعهد این گروه به تعهدات خود طبق توافقنامه خبر داد. مجاهد به خبرگزاری فرانسه گفت: از آنجا که امروز (شنبه) این قرارداد به امضا رسیده و مردم ما خوشحال هستند و از آن تجلیل می‌کنند، ما تمام عملیات نظامی خود را در سراسر کشور متوقف کرده‌ایم. 

سخنگوی طالبان درباره اینکه آیا حملات این گروه از روز یکشنبه از سر گرفته می‌شود گفت: اقدامات بعدی طالبان مطابق توافق نامه دوحه خواهد بود. 

توقف حملات روز شنبه توسط طالبان دومین اقدام توقف حمله این گروه در طول تمام مدت جنگ افغانستان به حساب می‌آید، پیش از این اولین دستور توقف در آتش بس سال ۲۰۱۸ به مدت سه روز انجام شده بود. 

لغو توافق‌نامه در صورت نقض تعهد از سوی طالبان

با وجود موج امیدواری شکل گرفته پس از توافق طالبان و آمریکا به افغانستان، بلافاصله سرپرست وزارت دفاع افغانستان از امکان لغو توافق در صورت کارشکنی طالبان خبر داد. به گزارش ایسنا، اسدالله خالد، سرپرست وزارت دفاع افغانستان که در مراسم امضای اعلامیه مشترک همکاری‌های بلندمدت آمریکا و ناتو با دولت افغانستان در ارگ ریاست جمهوری حضور دارد، در صحبت با خبرنگار طلوع نیوز گفت: توافقنامه‌ای که قرار است در دوحه امضا شود، استوار بر شرایط است. ما در حالی که امیدوار هستیم کاهش خشونت به یک آتش‌بس و صلح سراسری در افغانستان بیانجامد، اما اگر طالبان بخواهند شرایط را نقض بکند این توافق هر لحظه احتمال شکستش وجود دارد.

در واقع شواهد نشان می دهد که علی رغم اعلام آتش بس و تاکید بر کاهش خشونت توسط طالبان طی هفته گذشته، با این وجود براساس تازه ترین گزارش کمیسیون حقوق بشر افغانستان خشونت ها بگونه کامل متوقف نشده و طی هفته گذشته 14 غیر نظامی و 22 نظامی دولتی افغانستان کشته شدند. با این حال بر اساس اعلام این نهاد آمار تلفات در هفته گذشته نسبت به هفته های پیش از آن 28 درصد کاهش داشت.